قیام ۱۵ خرداد؛ نهضت فراموش نشدنی از منظر حقوق عمومی

دکتر عباس کیامرثی و دکتر پژمان غفوری

   روژمان نیوز- مطلع سخن اینکه اندیشمندی گوید که بزرگترین ظلم در حق تاریخ، «ظلم در حق کلمات» است؛ لذا استخدام، ترکیب و چینش کلمات در کنار هم به نحوی که موجب تنزل جایگاه جنبش اثرگذار و ماندگار ۱۵ خرداد به واقعه‌ای در حد یک روز خاص در تقویم گردد، ظلم در حق این قیام گسترده و پرمغز و محتواست. مورخان و تحلیلگران فحل، مجرب و همه جانبه نگر بر خلاف کوته نظران سطحی نگر، وقایع و مناسبت‌های تاربخی را بدون مداقه و بررسی ریشه ها، عقبه ها ، خاستگاه و زمینه‌های ظهور، بروز و پیدایش و همچنین مقتضیات و نتایج و دستاوردهای آتی و متعاقب آن نمی نگرند. و اما در یادداشت حاضر، به اجمال نکاتی را در خصوص این قیام از منظر حقوق عمومی مورد بررسی قرار می دهیم:

• اول اینکه با بررسی پیشینه ی تاریخی قبل از قیام موصوف، به موارد نقض اصول حقوق عمومی به نحو فاحش از سوی حکومت وقت پی میبریم و فی الوقع این قیام محصول عدم توجه و عنایت در حکمرانی به نارضایتی ها و حقوق حقه ی مردم و در نهایت ترکیدن بغض های نهفته و پایانی بر آستانه ی تحمل مردمی بود که از نگاه امام راحل، ولی نعمتان و صاحبان اصلی این کشور و مرز و بومند و همچنین بسترسازی برای انقلاب اسلامی سال ۵۷. •

دوم اینکه جنس این نهضت، « مردمی» و «خودجوش» و برگرفته از فطرت بشری و با بهره گیری توامان از منویات و اهداف حقوق طبیعی و با استفاده از رهنمود و مشاورت مرجعیت دینی بود . (به مصداق « طی(ترک) این مرحله بی همرهی خضر مکن …» ). •

سوم اینکه این جنبش که دارای ابعاد، مبادی و زمینه‌های متنوع و متکثر  و وسیع سیاسی، اجتماعی و دینی بود، در واکنش اعتراضی عموم مردم به نقض « اصل حاکمیت قانون»،و به طور خاص و مشخص اصل دوم متمم قانون اساسی به منصه ی ظهور رسید. •

چهارم اینکه از منظر آموزه های حقوق عمومی و حقوق بشر،  بر حکومت ها فرض و واجب است مدارا، بردباری، تاب آوری و تلورانس مذهبی؛ لیکن این مهم نه تنها از سوی حکومت وقت رعایت نمیشد بلکه دین ستیزی و  تقابل با‌ شعائر و ارزش‌های آن از طریق ارائه ی طرح ها و لوایح دین ستیزانه در مرحله ی وضع قوانین و مقررات، سیاستگذاری در ستاد و برخورد با مظاهر دینی در صف دنبال گردیده  و به مطالبات مردم برای اصلاح و دگرگونی در ناهنجاری‌ها و گژتابی های فکری، اخلاقی و دینی  توجهی نشده و همچنین  فضای فشار، اختناق، خفقان و تحولات آمرانه با نادیده انگاری نظرات مردم، برگزاری انتخابات فرمایشی و غائله سازی عمومی و ایجاد اختلافات بین مردم حاکم بود.

• پنجم اینکه مخالفت با شرع انور در‌ واقع مخالفت با بخشی از حقوق عقیدتی و فکری مردم بود؛ تلاش‌های حکومت به انحای مختلف برای خدشه و هجمه به دین مبین اسلام، از طریق حذف « قید اسلام» در لایحه ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی در ۱۶ مهر ۱۳۴۱ ، برانگیختن احساسات دینی مردم و همه‌پرسی هدفمند اصول شش گانه ی انقلاب سفید موجب واکنش‌های گسترده ی مردم ومراجع عظام دینی گردید که جلسات برگزار شده در منزل آیت ا… شیخ عبدالکریم حائری (ره)و سخنرانی معمار فقید و کبیر انقلاب (ره)، در فیضیه ی قم اوج واکنش‌های اعتراضی منجر به سرکوب توسط حکومت بود به نحوی که امام راحل پس از آن، در وصف و بیان اهمیت آن فرمودند:« تا ملت عمر دارد، غمگین ۱۵ خرداد است»؛ استاد شهید مرتضی مطهری نیز اظهار داشتند که:« این نهضت، نهضتی است از جنس نهضت پیامبران یعنی برخاسته از خودآگاهی( ریشه در اعماق فطرت بشری) یا خدا آگاهی. لذا از حیث ایجابی این قیام موجب تقویت دین باوری و از حیث سلبی موجب مبارزه با دین ستیزی از سوی مردم گردید.

• نهضت و جنبش مزبور، در واکنش به نقض حقوق و آزادی‌های مردم به‌خصوص « آزادی بیان» و « آزادی پس از بیان» صورت پذیرفت، اسداله علم با وضع مقرره ای عام الشمول به مراجع قضایی و امنیتی، دستور به اعمال سیاست‌های تحدیدی را علیه آزادی بیان وعاظ دینی صادر و آنان را به سخنرانی در محدوده ی موضوعی احکام دینی محصور و ماموران حکومتی را مجاز به برخورد قاطع و سلبی شدید با سخنرانانی نموده بود که به مسائل  سیاسی و اجتماعی و… می پردازند.

و لذا  هر چند که این واقعه مصیبتی جانسوز بود و باعث تأسف و تاثر لیکن ایجاد جرقه های مولد و به رسمیت شناختن حقوق و آزادی‌ها در دهه های بعد به تدریج و به‌خصوص پس از انقلاب حاصل و این قیام منشاء آن بود را باید به فال نیک گرفت • و اما برخی از دستاوردهای این قیام و نهضت عبارتنداز: زمینه سازی تحقق اصول حقوق عمومی و همچنین بسط و گسترش حقوق و آزادی‌های مردم، شکست دکترین کندی و سکولاریسم، تقویت احترام به حق دین باوری مردم، رشد سیاسی و افزایش آگاهی‌های مردم از حقوق حقه ی خود، افزایش تمایل به فعالیت‌های گروهی و تشکیلاتی مردم