وجوه افتراق “حقوق شهروندی” و”حقوق بشر”

عباس کیامرثی _ پژمان غفوری پژوهشگران دکتری حقوق عمومی

روژمان نیوز– با مطالعه برخی از مصاحبه ها، ابراز نظرها و یادداشت ها، شاهد “مترادف و هم معنا پنداشتن” ناصواب دو مفهوم و اصطلاح”حقوق بشر” و “حقوق شهروندی” می باشیم در حالی که این دو دارای وجوه افتراقی می باشند که اجمالاً به شرح زیر اشاره می گردد : ١.”حقوق شهروندی”، رابطه تنگاتنگی با مفهوم ملیّت و تابعیت دارد و عبارت است از حقوق و تکالیفی که یک شهروند به دلیل عضویت در یک کشور، به عنوان یک واحد سیاسی، از آن برخوردار است (مفهوم ملی) اما “حقوق بشر “، دارای مفاهیم فراملی، جهان شمول و در بردارنده ارزش های جهانی است که فارغ از روابط افراد با فرهنگ بومی و ملی، به ترسیم حقوق افراد می پردازد و لذا محدود به تابعیت و ملیّت نیست. ٢. “حقوق شهروندی”، حقوق ثابتی نیستند و ممکن است متناسب با اقتضائات زمانی، مکانی و…. تغییر پیدا کنند؛ اما “حقوق بشر”، چون حقوق و ارزش های ذاتی انسانی هستند، ثابت بوده و با گذشت زمان تغییر پیدا نمی کنند. ٣.”حقوق شهروندی”، به موجب قانون ایجاد و رسمیت یافته و دارای ضمانت اجرا می شوند(قواعد حقوقی) به عبارت دیگر ذیل یک قرارداد اجتماعی در جامعه و کشوری خاص و تحت الزامات قدرت سیاسی مربوطه، مورد تضمین قرار می گیرند؛ اما “حقوق بشر”، حقوق و مفاهیمی فطری، طبیعی و عقلانی می باشند لذا قانون، موجد آن ها نبوده و رسمیت این حقوق ذاتی است، بدین توضیح که به دلیل اخلاقی و عقلانی بودن، فراتر از وضع و قرارداد بشرند؛ لذا قابل وضع، تغییر یا حذف نبوده و بدون پیش شرط قابل تحقق هستند. ۴. در “حقوق شهروندی”، مقید بوده و دولت شروط و تکالیفی را در قبال ایجاد، تضمین و حمایت از حقوق مزبور بر شهروندان تحمیل می نماید، لیکن “حقوق بشر”، مطلق بوده و بدون هیچ گونه شرطی قابل تحقق است؛ لذا دولت ها حق ندارند وظیفه ی خود در قبال تضمین این حقوق را به تابعیت یا عمل خوب یا بد شهروندان یا تحقق شروط عرضی وابسته نموده و یا تبعیض منفی روا دارند. ۵.”حقوق شهروندی”، اکتسابی و نیازمند شرایط و مقدمات خاصی است، اما “حقوق بشر”، حقوقی بنیادین، موهبت و عطیه ای الهی و غیر اکتسابی هستند که همه ی انسان ها از بدو تولد از آن برخوردار بوده و برای اثبات یا بهره مندی از آن حقوق، نیازی به احراز شرایط و مقدمات خاصی نیست. ۶.از حیث دایره ی شمول، “حقوق شهروندی”، متناسب با موضوع و نوع آن، به اشخاص خاص و ذینفع تعلق می گیرد اما “حقوق بشر”، حقوقی همگانی است و هر انسان، نهاد و اجتماع انسانی را مخاطب قرار داده و شامل می شود. ٧.”حقوق شهروندی”، بعضاً قابل انتقال، واگذاری و حتی صرفنظر است؛ اما “حقوق بشر”، قابل انتقال، واگذاری و صرفنظر نیست. ٨. در “حقوق شهروندی”، حکومت ها ممکن است در ازا‌ء مشارکت شهروندان در اداره ی امور کشور و برخی فعالیت های اجتماعی و…، حق انتفاع بالاتری از این حقوق را به عنوان امتیازی خاصی مقرر و لحاظ نمایند، لیکن در “حقوق بشر “، حتی به فرض عدم مشارکت شهروندان، خدشه و خللی در کمّیت و کیفیت بهره مندی از آن حقوق به وجود نمی آید.

admin

See author's posts